УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүүтэй ярилцлаа.

-Өршөөлийн хуулийг УИХ баталж гаргаснаас хойш багагүй хугацаа өнгөр­лөө. Өмнө нь ч нийг­мийн зүгээс хүлээлт да­гуулж ирсэн. Өнөөдөр ч мөн хүлээлт үүслээ. Өр­шөөл үзүүлэх комиссын ги­шүү­ний хувьд нөхцөл байд­­лыг та юу гэж харж байна?

-Өршөөлийн хуулийн хэрэгжилтийг ингэж удааж болохгүй. Комиссын гишүүний хувьд би үүнийг анхнаас нь хэлж байсан. УИХ-аас аравдугаар сарын 5-ны дотор Өршөөлийн хуулийг бүрэн хэрэгжүүлж дуусга гэж комисс баталсан.Тэгэхээр Их хурлын тог­тоол автоматаар зөрчигдөх тал руугаа орж байна гэсэн үг. Нөгөөтэйгүүр, Өршөөлийн хуулийг өвөл хэрэгжүүлэхэд төвөгтэй.

Жишээ нь, төвөөс алслагдмал Увс, Ховд аймгаас хоригдож байгаа хүмүүсийг Улаанбаатарт авчрах, гэр оронд нь хүргэх, өвлийн хувцсанд оруулах гээд зуныг бодвол илүү зардал гарна. Хэсэг бүлэг хүнээс болж ингэж гацаанд орсон нь харамсалтай. Өршөөлийн үйл ажиллагааг аль болох хурдан хэрэгжүүлэх ёстой. Хорих байгууллагуудад хүлээлт үүсэх нь тэнд хүмүүжиж байгаа хүмүүсийн сэтгэлзүйд сөрөг нөлөөтэй.

Тэд эрх чөлөөг нэг секундын өмнө ч гэсэн авахыг хүснэ шүү дээ. Тиймээс тэдгээр хүмүүс Өршөөлийн хууль гарчихсан, би өршөөлийн заалтад хамрагдсан. Гэтэл яагаад энд хоригдоод байгаа юм бэ гэсэн байдлаар гомдол гаргах боломж бас үүсч байна. Иймд хурдан шийдвэрлэх хэрэгтэй.

-Дээд шүүх Үндсэн хуулийн цэцэд хандсан нь мөн энэ хуульд гацаа үүсгэж байх шиг?

-Энэ үйл явц Өршөөлийн хуулийг дахиад сунжруулах гэж байгаа бас нэг хэлбэр юм шиг харагдаж байгаа. Дээд шүүх хууль хэрэгжүүлэгч болохоос хууль баталдаг байгууллага биш. Тэр дундаа шүүх хуулийг хэрэгжүүлэхдээ өөрийн гэсэн процесс бий. Ялын хөнгөрүүлсэн заалтыг нэн тэргүүнд авч хэрэгжүүлнэ гэсэн зарчим байдаг.

Тэр утгаараа өнөөдөр Өршөөлийн хууль гарахад Дээд шүүх даруйхан хэрэгжүүлэх талаа бодох ёстой. Түүнээс биш Дээд шүүх ял шийтгэл өгдөг байгууллага биш. Манайд мөрдөн байцаах ажиллагааны гажуудал нүүрлэснээс үүдээд Дээд шүүх нь хүртэл прокурорын үүрэг хэрэгжүүлээд байгааг би гайхаж байна. Магадгүй Улсын ерөнхий прокурор цэцэд хандсан тохиолдолд би ойлгоно. Яагаад гэвэл, яллах байр суурьт байдаг учраас.

Дээд шүүх өмгөөлөгч, прокурортоо адил тэгш мэдээлэл өгч, өөрийн дотоод итгэл үнэмшлээр шийдвэр гаргадаг ийм л байгууллага. Шийдвэр гаргахдаа зөвхөн хөнгөрүүлсэн заалтыг авч хэрэгжүүлэх зарчимтай. Гэтэл өнөөдөр хүн өршөөх гээд байгаа нь хууль зөрчсөн байна гэж цэцэд хандаж буй нь манайхны коммунист сэтгэлгээ арилаагүйн илрэл.

-Өршөөлийн хуульд тавьсан Ерөнхийлөгчийн хориг Үндсэн хуулийн зарим зүйл, заалтыг зөрчсөн гэсэн үндэслэлээр цэцэд хандаж байгаа иргэд бас байна?

- Иргэдийн зүгээс ямар асуудлаар цэцэд хандсан талаар надад мэдээлэл алга. Ер нь бол иргэд ямар ч асуудлаар Үндсэн хуулийн цэцэд гомдол гаргах эрхтэй. Нөгөө талаас гомдлыг зөвхөн хуульд нийцүүлэн хуулийн хүрээнд тайлбар өгөх ёстой. Харин манайд тогтсон гажиг жишиг бол Үндсэн хуулийн цэц нь улстөрийн байгууллага болчихоод байна шүү дээ. Тэгэхээр яаж ч магадгүй. Үүнд би санаа зовдог.

Нэг жишээ хэлье л дээ, МАХН-ын дарга, Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярыг боловсролгүй гээд Үндсэн хуулийн цэц дүгнэлт гаргаж байсныг та бүхэн санаж байгаа байх. Их хуралд гурван удаа сонгогдсон, төрийн бүх өндөр дээд албан тушаалд ажилласан хүнийг боловсролгүй гэж дүгнэлт гаргана гэдэг ялзарсных гэхээс өөр юу гэх вэ.

Ялзралыг тэр даруйд нь засчихсан бол цааш үргэлжлэхгүй. Цэц зөвхөн хуульд нийцүүлсэн дүгнэлт гаргана уу гэхээс биш өгсөн өргөдөл, эсвэл өгөх гэж байгаа хүний байдал, улстөрийн нөхцөл байдалд хамаагүй. Тэгэхээр хэн нэгэн өргөдөл, гомдол өгч байгаа нь тухайн хүний бүрэн эрхийн асуудал.

-Хорих ангид сурвалжлагаар очиход эмэгтэйчүүд залилангийн хэргээр ял шийтгүүлж олон жилийн ял авсан гээд байж байдаг.Тэднийг өршөөлд хамруулж яагаад болдоггүй юм бол?

-Эрүүгийн хуулийн 148.1 буюу залилангийн гэмт хэрэг гэж байгааг миний хувьд өршөөх нь зөв гэж үзэж байгаа. Яагаад гэвэл, манай улс зургаан удаа Өршөөлийн хууль гаргахдаа залилангийн хэргийг нэг ч удаа хөнгөрүүлж байгаагүй. Нөгөө талаас залилангийн хэрэг хийж буй нөхцөл байдал, өнөөгийн хэлбэрийг харах юм бол гажуудал бас их байна.

Эхлээд гэм хорын тухай бодох хэрэгтэй. Жишээлбэл, автын ослоор нэг хүний амь насыг хохироосон, эсвэл нэг хүнээс 10 сая төгрөг залилаад авчихсан хоёр хэргийн аль нь хүнд вэ. Хүний амийг 10 сая төгрөгтэй дүйцүүлээд үз л дээ. Тэгэхэд хүний амь хохироосон нь ял шийтгэлээс бүрэн чөлөөлөгддөг Өршөөлийн хуультай, нөгөөхөөс нь нэг жил ч хасах ёсгүй гэж байгаа нь маш буруу. Бас нэг асуудал бол хууль хэн нэгэнд зориулагдаж гардаггүй. Тэр утгаар нийгмийг бүхэлд нь харах ёстой.

Өнөөдөр хотын захуудаар яваад үзэхэд, “Өдрийн зээл” нэртэй мөнгө хүүлэлт хэрээс хэтэрчээ. Банкинд өнөөдөр хэдэн хувийн хүүтэй зээл байдаг вэ. Гэтэл тэнд нэг өдрийн дотор 40 хувийн хүүтэй зээл байна. Нэг өдрийн дотор ямар ч хүн 80 хувийн ашигтай ажил хийхгүй. 300-500 мянган төгрөг зээлж аваад нөгөөх нь цааш хүүгийн хүү бодогдож, гэр бүлээрээ шоронд ороход бэлэн болчихсон ийм асуудлууд үүсч байна. Ээж нь 500 мянган төгрөг зээлдэг, дараа өдөр нь төлж чадалгүй охиныхоо нэр дээр 300 мянган төгрөг зээлдэг, төлөхөөр болоход 30 сая төгрөг болдог.

Ингэж өсч үржсээр гэр бүлээрээ гэмт хэрэгтэн болох нөхцөл байдал үүсч байгаа. Төрийн албан хаагчид хэсэг бүлгээрээ нийлж тэнд мөнгөө эргэлдүүлж байгаа нь ч нууц биш. Гутал, оймс зараад явж байгаа ядарсан иргэд ингэж “Өдрийн зээл”-ийн мөнгө хүүлэлт, дарамтад орж, зарим нь эхнээсээ “Ганц худаг”-т орж зовж байна.

-Сүүлийн үед сүлжээний гэмт хэрэг, бүлэглэл гэж ихээхэн ярих болсон нь ч иймэрхүү байдлаар үүсч байгаа болов уу?

УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү

-Зарим хүн сүлжээний бизнес, сүлжээний гэмт хэрэг гэж ярьж байгааг би гайхдаг. Яагаад гэвэл сүлжээний хамгийн дээр байгаа хүн нь үндсэн залилагч байдаг. Доор байгаа хүнээ залилдаг, доор байгаа хүн нь мөн доорх хүнээ залилдаг гэж ярьдаг. Тэгвэл хамгийн дээр байгаа хүн хоёр дахь хүнийг залиллаа гэхэд тэр нь хохирогч шүү дээ. Хуульд нэг бол хохирогч, эсвэл хохироогч гэж үздэг, ийм л статусаар явна уу гэхээс уг нь хохироогч гэхдээ хохирогч гэсэн утгаар ярьж болохгүй.

Гэхдээ сүлжээний бизнес, сүлжээний гэмт хэрэг гэдэг зохион байгуулалттай бүлэг биш, ихэвчлэн бүлэг байдаг. Зохион байгуулалттай гэмт хэрэгт хамжигч, хатгагч гэж байдаг бол бүлэг гэдэг бөөнөөрөө нийлээд санамсартай, санамсаргүй хэрэгт хоморголон орж ял аваад байна. Ихэнх сүлжээчид “би ийм бараа өгнө гээд нөгөө хүн тэрийг авах гээд 150 ам.доллар бүрдүүлж доороо 10 хүн элсүүлж байсан чинь болохоо байчихлаа. Тэрний доорх хүн бүр болохоо байчихлаа” гэх мэтээр өөрөөсөө эхлээд пирамид хэлбэрийн юманд явж байгаа энэ асуудлыг бөөнд нь гэмт хэрэг гэж үзэж шийдэхэд бас осолтой.

Уг нь гол хийсэн хүн нь өндөр ялтай, голлож оролцсон хүн нь арай бага ялтай, үнийн дүнгээрээ бол бүгд арван хэдэн жилийн ял авч шоронд орж байна. Тиймээс тэр хүмүүс гомдолтой байна шүү дээ. Зарим хүнд гэрээгээр халхавчилсан хэрэг гэж үзэж ял шийтгэл ногдуулаад байдаг. Гэтэл тэр чинь хууль бус ажил биш шүү дээ. Хууль бус ажил гэдэг нь чамд тендер авч өгье гэж мөнгө авчихаад бултчихдаг ийм л асуудал. Энэ нь нөгөө хүнийг чи тэр хүнд хахуулиа яагаад өгөөгүй юм бэ гэж байгаатай адил.

Энд мөнгө өгснөөрөө тэр хүн хохирогч. Гэтэл өнөөдрийн байгаа энэ нөхцөл байдлыг харахад шударга ёсны зарчим алдагдаж, мөнгөтэй нь мөнгөгүйгээ дээрэлхдэг ийм л хэмжээнд оччихоод байна. Ер нь бол залилангийн хэрэг авлигын хэрэг биш, албан тушаалын хэрэг ч биш. Цэвэр эдийн засгийн хэрэг. Өнөөгийн нийгэм, эдийн засгийн байдлаас харахад, хямралын энэ үед гэр хороололд хулгай, залилангийн хэрэг өсөх магадлалтай.

Гэхдээ иргэн хүн өөрөө хариуцлагатай байх ёстой. Амар, хялбар аргаар юм олох гэж явж залилуулчихаад тэр хүн заавал шоронд суух ёстой гэвэл учир дутагдалтай. Гэм бурууг мөнгөөр хэмжиж болохгүй.

-МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг намын байрны асуудлаар залилан хийсэн. 148.4 гэсэн зүйл ангиар шалгаад эхэлсэн гэхчлэн шуугих юм. Энэ асуудлыг та юу гэж харж байна?

-Н.Энхбаяр даргад хамааруулж яриад байгаа тэр асуудлыг би улстөр гэж харж байгаа. Яагаад гэвэл, саяхан хэвлэлд МАХН-ын цагаан байрны худалдах, худалдан авах гэрээ гарсан байна. Тэр гэрээг харахад хуулийн хоёр этгээд хоорондоо худалдаж, худалдан авах гэрээ хийсэн байна. Хуулийн этгээдүүдийн хоорондын гэрээ яагаад хувь хүнд хамаатай гэж. Хувь хүн хуулийн этгээдтэй гэрээ хийсэн бол өөр хэрэг. Гэтэл хуулийн хоёр этгээд хоорондоо гэрээ хийсэн байна.

Хуулийн этгээдүүд субьект биш. Жишээлбэл, өнөөдөр надад нэг байшин байлаа гэж бодъё. Түүнийгээ танд зарчихаад эргүүлээд залилсан гэвэл өөр. Гэтэл тэнд нэг компани зарчихаад нөгөөгөө залилсан гэж байна. Хоёр компани хоёулаа хуулийн этгээд шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр, тэр асуудал нь Н.Энхбаяр даргад ямар хамаатай юм бэ. Н.Энхбаяр даргын дүү нэг талд нь гарын үсэг зурсан, нөгөө талд нөгөө компанийн нөхөр гарын үсэг зурсан байхад түүнийг Н.Энхбаяр даргатай холбож, эрүүгийн хэрэг зүйлчлээд явж байгаа нь улстөрийн тоглоом. Тэрэнд нь ямар нэгэн хэмжээгээр тайлбар өгөөд явж байгаа нь ч бас буруу. Өнөөдөр ямар 1937 он биш дээ.

-Үнэгүйдүүлж авсан учраас залилсан гэж үзээд байгаа гэж хэвлэлүүд бичээд байгаа шүү дээ?

-Анхны үнээс нь бууруулж аваагүй л бол тэгж үзэх үндэслэлгүй. Тухайлбал, тэр байшин хувьчлагдсан үл хөдлөх хөрөнгө. Хувьчилж авсан үнэ гэж бий. Анхны тэр үнээр нь авсан хүн бусдад зарсан байгаа юм. Түүнийг авсан хүн дахиад өөр хүнд зарсан. Тэгэхээр анхны зарсан хүн авсан үнээсээ хоёр дахин, тэр нь дараагийн хүнд зарахдаа гурав дахин өндөр үнээр зарчихаад байж байгаа юм.

Ийм учраас үнэгүйдүүлнэ гэдэг нь анхны үнээс бууруулж авахыг хэлдэг болохоос хоёр гурав дахь удаагийн зарагдсан үйл явцад үнэгүйдэх, үнэгүйдүүлсэн гэдэг ойлголт байдаггүй. Тэгэхээр хэрэв Н.Энхбаяр даргад Эрүүгийн хуулийн 148-аар зүйлчлэн хэрэг үүсгэж байгаа бол болохгүй. Энэ ямар ч хүнд ойлгомжтой асуудал.Хэн нэг этгээд хэн нэгнийг буруутай байж магадгүй гэсэн таамгаар шийдэж болохгүй шүү дээ.

-Өршөөлийн хуулийг ч зарим хүн Н.Энхбаяртай холбож ярьдаг. Энэ хэр бодитой вэ?

-Ямар ч холбоо байхгүй. Харин хамаатай мэт яриад байгаа нь, Н.Энхбаяр байгаа гэдгийн ард 100-гаад хүн халхлагдаж байгаа юм билээ.

-Хэн?

-Нууцын зэрэгтэй асуудал учраас хэн, хэн байгааг хэлэх боломжгүй. Харин тэр дотор ашиг сонирхлын зөрчилтэй зөндөө хүн бий. Тэд Н.Энхбаяр гэдэг хүнээр халхавчлаад сууцгааж байна.