Ч.Улаан: Тайвширцгаа, Монгол улс өрийн дарамтанд орохгүй
УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооноос “Цэцэрлэгийн хангамж, хүрэлцээ, хойшид авч хэрэгжүүлэх тулгамдсан асуудал” сэдвээр Сангийн яам, Эдийн засгийн хөгжлийн яам, Нийслэлийн боловсролын газар, Улаанбаатар хотын захирагчийн ажлын албатай хамтран уулзалт ярилцлагыг зохион байгуулсан юм. Улаанбаатарчуудын сэтгэлийг зовоосон бас нэгэн хүндрэл болоод байгаа сургуулийн өмнөх насны хүүхдүүдийн сурч, боловсрох орчин нөхцлийн өнөөгийн хүндрэл, түүнээс гарах арга замын талаар хөндсөн энэ ярилцлагын үеэр Сангийн сайд Ч.Улаанаас Монгол Улсын төсөв, санхүүгийн өнөөдрийн байдлын талаар сонирхсон юм.
-Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улсын төсөв санхүүгийн байдал тааруухан байгаа нь хүлээгдэж байгаа гүйцэтгэлээс тодорхой харагдаж байгаа. Харин Сангийн сайдын хувьд та ямар тайлбар хийх вэ?
Эхний долоон сарын дүн мэдээ гарсан. Одоо найман сар дуусч байна. Эндээс харахад улсын төсвийн орлого бүрдүүлэлт 88 хувийн гүйцэтгэлтэй явж байна. Энэ нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 300 гаруй тэрбум төгрөгөөр орлогын бүрдүүлэлт нэмэгдсэн үзүүлэлт юм. Ер нь орлогын бүрдүүлэлтийн түвшинг аваад үзвэл өмнөх гурван жилийн хэмжээнд байгаа.
Өөрөөр хэлбэл өмнөх онуудын гүйцэтгэлтэй харьцуулбал орлогын бууралтын түвшин нэмэгдээгүй. Зарлага санхүүжилтийн хувьд 80 хувьтай байгаа нь өмнөх онуудын мөн үеийн түвшинд л явж байгаа хэрэг юм. Улсын төсвийн хувьд төлөвлөгөөт алдагдалтай явж байгаа. Энэ алдагдал бидний өмнө нь төлөвлөсөн хэмжээнд явж байна. Ер нь төсвийн орлогын бүрдүүлэлттэй уялдуулаад энэ оны үлдэж байгаа хугацаанд санхүүжилт дээрээ ихээхэн анхаарах шаардлагатай болж байна.
Улсын төсвөөс орон нутгийн өмнө хүлээсэн үүргийг аль болохоор биелүүлэхийг хичээн ажиллаж байгаа. Орон нутагт олгох ёстой санхүүгийн дэмжлэг, тусгай зориулалтын шилжүүлгийг сар бүр 100 хувь өгч байна. Орон нутгийн хөгжлийн санд өгөгдөх ёстой санхүүжилтийн хувьд 70 хувийн биелэлттэй байгаа нь боломжийн үзүүлэлт гэж ойлгож болно.
Энэ нь голдуу уул уурхайн салбараас орж ирдэг, хуульд нэр заачихсан орлогын төлөвлөгөөтэй уялдаатай. Харин үүнийг нөхөх бололцоо байхгүй. Зөвхөн уул уурхайн салбарын идэвхжил, нөөц ашигласны төлбөрөөр орох орлогыг орон нутагт хувь хэмжээгээр хуваарилдаг. Тэгэхээр яг өнөөдрийн байдлаар улсын төсвөөс санхүүжилт хийгдэж чадахгүй, хүндэрсэн асуудал харьцангуй гайгүй байна.
-Тэгвэл олгогдох ёстой хөрөнгө оруулалтын байдал бас л гайгүй үзүүлэлттэй яваа юу?
Хөрөнгө оруулалт өнөөдрийн байдлаар саатаагүйг хариуцлагатай хэлэх байна. Бид төсвийн шинэ хуулиар өнөөдөр яг бодитой хийгдчихсэн ажлын баталгаажсан гүйцэтгэлийг л санхүүжүүлж байгаа. Түүнээс биш тодорхой гүйцэтгэлгүй байж, хэдэн цаас үзүүлээд л санхүүжилтээ 100 хувь салгаж аваад зугтаагаад алга болчихдог хуучныхаа арга барилаар ажиллана гэж бодож байвал эндүүрэл болно.
Гэхдээ хөрөнгө оруулалтын санхүүжилтийн эрч нэлээн удаашралтай байгааг хаа хаана аа хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Яг өнөөдрийн байдлаар гүйцэтгэл нь хийгдсэн хөрөнгө оруулалтын санхүүжилтийг ноднингийн мөн үетэй харьцуулбал 50 орчим тэрбум төгрөгөөр дутуу яваа. Оны үлдэж байгаа хугацаанд хөрөнгө оруулалтын санхүүжилт багагүй хэмжээгээр нэмэгддэг л дээ.
Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл жилийн эцэс дөхөөд ирэхээр л гэнэтхэн ухаан ордог манайхны ужиг өвчин хэвээрээ л байна гэсэн үг. Өнөөдөр наймдугаар сар дуусч байхад хөрөнгө оруулалтын ажлын ихэнх нь хийгдээгүй л байх жишээтэй. Одоо арав, арваннэгдүгээр сард бүгдээрээ шавж ирээд бөөн юм болно.
Манай яамны хувьд энэ жил төсөв хэмнэлтийн горимд шилжин ажиллаж байна.
Тэгээд он дуусахтай зэрэгцээд л бүгдээрээ мөнгө нэхээд суух гэж байгаа юм. Ерөөсөө монголчуудын хэнэггүй, хайхрамжгүй байдал хэзээ арилж, оны эхнээс жигд ажиллаж сурах юм бүү мэд. Энэ жил Сангийн яамны зүгээс төсвийг бүх талаар хэмнэлттэй байлгах асуудалд онцгой анхааран ажиллаж байна.
Ний нуугүй хэлэхэд Сангийн яам хэд хэдэн асуудалд тун гар татуу байгааг нуухгүй. Жишээлбэл гадаад, дотоод томилолт, сургалт, сурталчилгаа, баяр наадам тэмдэглэх, элдэв төрлийн хандив, тусламж, эд хогшил, ширээ сандал худалдан авах зэрэгт ер нь л хатуу шалгуур тавьж байгаа.
Манай яамны хувьд энэ жил төсөв хэмнэлтийн горимд шилжин ажиллаж буй. Гэхдээ цалин, тэтгэвэр, тэтгэмж зэрэг зайлшгүй өгөгдөх ёстой санхүүжилтийг оны эхнээс саадгүй олгож ирлээ.
-Сангийн сайдын хувьд Эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийн хугацааг хэр үр бүтээлтэй ашигласан гэж дүгнэж байгаа вэ?
Эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийн хугацаанд шинэчлэлийн Засгийн газар бүх л хүчээ дайчилж, үнэхээр зүтгэж ажиллаа. Ер нь анхнаасаа хийж байгаа ажлынхаа эрч хүчийг нэмэгдүүлье, бүх талдаа хариуцлага, сахилгыг дээшлүүлье гэдэг л зорилго тавьсан шүү дээ. Тийм учраас зөвхөн Сангийн яам гэлтгүй бүх яамдын түвшинд тун шахуу ажилласан.
Манай яамны хувьд 12 хууль эрхзүйн баримт бичиг батлууллаа. УИХ-аар гурав, Засгийн газраар таван тогтоол гаргууллаа. Энэ хүрээнд ерөөсөө л эдийн засгийг цаашид эрчимжүүлэх нөхцлийг бүрдүүлэх зорилгоор хувийн хэвшил, бизнесийн салбараа дэмжсэн шиг дэмжих, тэдгээрийн үйл ажиллагаа явуулахад бүх талын таатай орчин бүрдүүлэх асуудалд гол анхаарлаа тавьж ажиллаа.
Та бүхэн анзаарсан бол энэ 100 хоногийн хугацаанд их олон татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтийн асуудлыг үндсэнд нь шийдвэрлэлээ шүү дээ. Энэ олон боломжийг гаргаж өгсөн болохоор тун удахгүй хувийн хэвшлүүд хөл дээрээ тогтож, цаашдаа Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт тогтворжиход ихээхэн үүрэг гүйцэтгэнэ.
Хэдийгээр өнөө маргаашгүй үр дүнгээ өгөөд эхлэхгүй ч тоног төхөөрөмжүүд нь орж ирэн үйлдвэрлэл нь өргөжөөд ирэхээр 2015 оноос эдийн засгийн өсөлт илэрхий нэмэгдэх учиртай. Тиймээс энэ 100 хоногийн хугацаанд бид их зөв эхлэл тавьчихлаа.
Ялангуяа хувийн хэвшлийг дэмжих цоо шинэ механизмтай боллоо. Засгийн газар, Эдийн засгийн зөвлөл, хувийн хэвшлийнхэн хамтарч асуудлаа ярьж цаашдын арга замаа тодорхойлдог их зөв эхлэл тавигдсан. Үр дүн нь ч гараад эхэлсэн. -
Тэгвэл эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийн хугацаанд ам.долларын ханш буурсаар л байна шүү дээ.
-Ямар үр дүн гараад байгааг жишээ гарган тайлбарлаж өгөөч?
Та нар асуудлыг заавал ингэж хурцатгаж байдгаа болих хэрэгтэй. Жишээ хаа сайгүй л байна шүү дээ. Ам.долларын ханш 2000 хүрнэ гээд л хэвлэл мэдээллийнхэн муу амлаад байсан. Тэгвэл эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийн хугацаанд ам.долларын ханш буурсаар л байна шүү дээ. Цаашдаа ч эрчимтэй буурна. Тийм учраас эдийн засгийн их зөв хөрс суурь тавигдчихлаа гэж итгэлтэй хэлж болно.
-Царцаагдсан сургууль, цэцэрлэгүүдийн асуудлыг хэрхэн шийдэх гэж байна?
Ер нь аливаа эдийн засгийн шинжтэй асуудлуудыг үр ашиг талаас нь эхлэн харах ёстой. Үр ашгаа бодвол нэгэнт эхлүүлчихсэн барилгуудыг аль болохоор түргэн хугацаанд дуусгах ёстой. Гэхдээ эдийн засгийн бий болсон нөхцөл байдалтай яах аргагүй уялдаад байна л даа.
Одоо хөрөнгийн эх үүсвэртэйгээ зохицоод эдгээр асуудлыг хамгийн үр дүнтэй шийдэх л хэрэгтэй. Тэгэхдээ эхний ээлжинд нэн даруй ашиглалтад оруулах ёстой обьектуудыг түүвэрлэж аваад бүх хүчээ тавих хэрэгтэй байна.
Үнэхээр хөрөнгө мөнгө, хүч чадал хүрэлцэхгүй байгаа барилгуудыг түргэн хугацаанд эзэнтэй болгож, хувьчлах хэрэгтэй байгаа юм. Ингэж байж бид цаашаа явна.
-БНХАУ-ын дарга Си Зиньпиний айлчлалаар санхүүгийн гэрээ хэлцэл хийгдэж багагүй зээл, буцалтгүй тусламжинд гарын үсэг зурлаа. Ер нь Монгол Улсын бусдаас авсан зээлийн эргэн төлөлт ямархуу байдалтай яваа вэ?
Аливаа зээлийн хугацаа дуусч, хийх ёстой төлбөрөө барагдуулж чадаагүй тохиолдолд өр болдог. Тийм учраас Монгол Улсын бусдаас зээлсэн мөнгө өр болох уу, өгөөж болох уу гэдгийг бид л шийдэх учиртай. Харин саяын БНХАУ-ын даргын айлчлал бидэнд эдийн засгийн хувьд ихээхэн бололцоо олголоо.
Өнөөдрийг хүртэл Монгол Улс өр зээлээ найдвартай барагдуулсаар ирсэн.
Буцалтгүй тусламж олголоо, дээр нь эдийн засгийн ихээхэн өгөөжтэй том төсөл, хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлэх санхүүгийн эх үүсвэрүүдийг шийдэж өглөө. Одоо бид л ухаантай ажиллаж чадвал өгөөжийг хүртэх боломж бүрдсэн гэсэн үг. Энэ бол монголчуудад олдсон маш том боломж юм. Нөгөө талаар Монголын хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг ихээхэн хэмжээгээр худалдаж авах сонирхолтой байгаагаа илэрхийлж, томоохон зах зээл нээж өгөөд явлаа.
Энэ бол Монгол Улсын эдийн засаг үсрэнгүй хөгжих маш таатай, ховорхон боломж мөн. Одоо бүх зүйл биднээс шалтгаалах болчихоод байна. Зээлийн эргэн төлөлтийн хувьд Монгол Улс эдийн засгийн бүх л харилцаанд нээлттэй, чөлөөтэй оролцож байгаа. Олон улс, гадаадын санхүүгийн байгууллагуудаас хөнгөлөлттэй зээл, тусламж авч ашиглаж байна.
Өнөөдрийг хүртэл Монгол Улс өр зээлээ найдвартай барагдуулсаар ирсэн. Бүх зээл хугацаандаа, графикийн дагуу төлөгдөж яваа. Ер нь Монгол Улс өрийн дарамтад орох вий гэж айж, болгоомжилж байгаа хүмүүс тайван байж болно. Сангийн сайдын хувьд Монгол Улс өрийн дарамтад орохгүй гэдгийг хариуцлагатайгаар мэдэгдэж байна.
-Төсвийн тодотгол хийх зайлшгүй шаардлага байгаа юу?
Байгаа. Орлого багагүй тасалдаж яваа болохоор зайлшгүй тодотгол хийх шаардлагатай. Оны эцсээр санхүүжилтийн маш их хэрэгцээ гарна. Төсвийн тодотголыг ес, аравдугаар сараас зайлшгүй хийж таарна.
-Та сая бүх талаар хэмнэлтийн горимд шилжих ёстой гэлээ. Өнөөдөр таны удирдаж байгаа Сангийн яам хэчнээн орон тоотой ажиллаж байгаа вэ. Ер нь танай яаман дээр хэмнэлтийн ямар горим мөрдөгдөж байна?
Сангийн яамны орон тоо өнөөдөр чухалд биш. Бид батлагдсан орон тооноос нэг ч хүн илүү ажиллуулаагүй. Сангийн яам орон тоог цөөрүүлэх, ажлын ачааллыг нэмэгдүүлэх тодорхой санал гаргасан. Жишээ нь Сангийн сайдын ажлын албыг татан буулгаснаар таван хүний орон тоо хумигдсан.
Мөн урсгал зардлыг хэмнэх талаар ихээхэн анхаарч байна. Энд гэрэл цахилгаан, илүүдэл хэрэглээ зэрэг урсгал зардлыг эхний найман сарын байдлаар 20 хувь хэмнэж чадлаа. Товчхондоо бүсээ сайтар чангалсан гэж ойлгож болно.