Монгол улсын нийт хүн амын ердөө 20 гаруй хувь нь хот суурин газарт амьдардаг байсан 1950-иад оноос хойш хотжилт эрчимтэй хөгжиж байна.

Нүүдлийн соёл иргэншилтэй, хөдөө орон нутагт оршин суудаг байсан Монголчуудын дийлэнх нь буюу нийт хүн амын 68 хувь нь одоогоор хот суурин газар амьдарч байгаа нь Азийн бүсийн дунджаас хавьгүй өндөр үзүүлэлт юм.

Нийслэл Улаанбаатар хот нь Монгол улсын хотжилтын хөдөлгүүр, гол цөм болоод байна. Hийт хүн амын 40 гаруй хувь нь суурьшсан нийслэл хотод эдийн засгийн өсөлт төвлөрсөн нь Монгол улсын дотоодын нийт бүтээдэгдхүүний 60 хувь, нийт хөрөнгө оруулалтын 50 хувийг эзэлж байгаагаар нотлогдож байна.

Нийт нутаг дэвсгэрийн ердөө 0.3 хувийг эзэлж буй Улаанбаатар хотын хүн амын тоо 2000 оноос хойш жил бүр 4-өөс илүү хувиар өсч хотжилтыг тэргүүлж байна.  

Хотжилт Монгол Улсад дараах үр дагаврыг авчирч байна.

Нэгдүгээрт, нийслэл хотын төлөвлөгдөөгүй хүн амын өсөлт болон хот руу чиглэсэн хурдацтай шилжилт хөдөлгөөн нь ажилгүйдэл, замын түгжрэл, агаарын бохирдол, байгаль орчны сөрөг нөлөө, гэр хорооллын тэлэлт зэрэг олон асуудлыг бий болгож байна. Улаанбаатар хотын нийт хүн амын 60-аас илүү хувь нь цэвэр, бохир усны шугам, цахилгаан эрчим хүч, засмал зам, нийтийн тээвэр, эмнэлэг, сургууль, орон сууц, амралт зугаалгын газар гэх зэрэг орчин үеийн дэд бүтэц хөгжөөгүй гэр хорооллын бүсэд байгалийн гамшигт өртөх эрсдэлтэй газар амьдарч байна.

Хоёрдугаарт, Улаанбаатар хот дахь төвлөрөл нь бусад хот, суурин газрын  хөгжлийг зогсонги байдалд хүргэж байна. Иймд,  хотжилтыг улс орон даяар жигд, тэнцвэртэйгээр хөгжүүлэх, нийслэл хотод төвлөрч буй хэт их ачааллыг бууруулах тусгайлсан арга хэмжээг бодлогын түвшинд авч хэрэгжүүлэх  шаардлага тулгарч байна.

Хотжилтыг сайн төлөвлөж чадвал улс орон бүхэлдээ үр ашгийг нь хүртэнэ. Хот, суурин газар нь хүний хөгжлийг дэмжих таатай нөхцлийг бүрдүүлж чадах боловсрол, инноваци, улс төр, технологийн дэвшил, нийгмийн үйлчилгээ болон санхүүгийн бүхий л нөхцлийг шийдвэрлэсэн цогц төв юм. Тиймээс ч хотжилтыг өндөр түвшинд хөгжүүлэлгүйгээр  хүний хөгжлийн өндөр түвшинд хүрсэн улс орон цөөн байдаг.

Хүн амын хот суурин газарт шилжин суурьших болон хөдөө орон нутагт амьдарч байгаагаас үл хамааран иргэн бүрт хөгжил дэвшлийн үр ашгийг тэгш хүртээмжтэй хүргэхийн тулд тогтвортой хөгжил бүхий хотжилтын асуудлыг анхааралдаа авч хөгжлийн зөв бодлогыг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй.

Монгол улсын хотжилтын явцад тулгарч буй асуудлыг үр дүнтэйгээр шийдвэрлэн,  хотын одоогийн болон ирээдүйн бүх иргэдийн хэрэгцээнд тулгуурласан төрийн бодлогыг боловсруулах зайлшгүй шаардлага тулгарч байна.

Хотын иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд ажиллаж, амьдрах  таатай нөхцлийг бүрдүүлсэн, хүний хөгжлийг дэмжсэн хоттой болохын тулд Монгол улс нь тогтвортой хөгжил бүхий хотжилтыг хэрхэн төлөвлөх вэ? гэсэн үндсэн асуудлын хүрээнд Барилга, хот байгуулалтын яам НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрөөс хэлэлцүүлэг зохион байгууллаа.

Хэлэлцүүлэгт БХБ-ын сайд Ц.Баярсайхан, НЗД бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Э.Бат-Үүл, НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын шадар туслах бөгөөд НҮБХХ-ийн Ази, Номхон далайн бүсийн захирал Хаолянь Шу болон бусад холбогдох албаны хүмүүс оролцлоо.

Хотын тогтвортой хөгжлийг бий болгох нь хөгжлийн хэлэлцүүлэг НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрөөс Монгол Улсын Засгийн газрын байгууллагуудтай хамтран Хөгжлийн тухай зохион байгуулж буй цуврал хэлэлцүүлгийн нэг юм.

Хэлэлцүүлгийг нээж Барилга, хот байгуулалтын сайд Ц.Баярсайхан: “Энэ удаагийн хэлэлцүүлгийн зорилго нь манай орны хот суурины хөгжлийн явц, түүний даган нийгэмд үүсч буй тулгамдсан асуудал, үр нөлөөний талаар санал солилцох, олон улсын туршлагыг хуваалцахад оршино. Хэлэлцүүлэгт төр, орон нутгийн захиргаа, удирдах байгууллагын холбогдох хүмүүс, иргэний нийгэм, хувийн хэвшил болон олон улсын байгууллагын төлөөллийг урин оролцуулж байна.

Холбогдох албаны хүмүүс оролцлоо.

Эртний түүхтэй, эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай, өргөн уудам нутагтай, уламжлалт нүүдлийн соёл иргэншилтэй Монгол Улсын хувьд хот суурины үүсэл, хөгжил нь өөрийн өвөрмөц онцлог, түүхтэй явагдаж ирсэн бөгөөд XX зууны дунд үеэс эхлэн суурин амьдрал, хотжилт руу хурдацтай шилжих болсон.

1990 оноос нийгмийн шинэ харилцаанд шилжсэнтэй холбогдон Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 57 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж дэх хот, тосгоны эрх зүйн үндсийг хуулиар тогтоох”-оор заасны дагуу 1993 онд “Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай” хууль батлагдан гарч, хот, тосгон, тэдгээрийн нийгэм, эдийн засаг, удирдлагын үйл ажиллагааны эрх зүйн үндсийг тогтоосон билээ.

Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улсын нийт хүн ам 2.9 саяд хүрч, хөдөөнөөс хот руу чиглэсэн хүн амын шилжилт хөдөлгөөний нөлөөгөөр хотжилтын түвшин 67 хувьд хүрлээ.

Нийслэл, бүсийн тулгуур төв, аймгийн төв, сумын төв зэрэг хот, суурин газруудад манай улсын нийт хүн амын 76 хувь нь амьдарч байна. Зөвхөн нийслэл Улаанбаатар хотод улсын нийт хүн амын 44 хувь нь төвлөрч, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын 70 орчим хувь нь байршиж, дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 60 гаруй хувийг  үйлдвэрлэж байгаа юм.

Үүний нөлөөгөөр хүн амын нутагшилт, суурьшилтын тогтолцоонд өөрчлөлт гарч, зарим талаар нийгмийн эрчимтэй хөгжилд сөрөг нөлөөг үзүүлэх шалтгаан, нөхцөлүүдийн нэг үндэс болж байна. Хот-хөдөөгийн хөгжлийн ялгаатай байдал нь аливаа улс орны хотжих үйл явцыг түргэсгэх нэгэн хүчин зүйл болдог талтай.

Монгол Улсын Засгийн газраас хот, хөдөөгийн хүн амын нутагшилт, суурьшлын харилцан уялдсан тогтолцоог бүрдүүлж, нутаг дэвсгэрийн тэнцвэрт хөгжлийг бий болгох, хот, тосгоны төлөвлөлтийг шинэчлэх замаар урт хугацаанд тогтвортой хөгжлийг хангах, хүн ам эрүүл, аюулгүй, тав тухтай аж төрөх төв сууринг байгуулах зэрэг бодлогын томоохон зорилтуудыг шийдвэрлэх асуудалд онцгой анхаарал хандуулж байна.

Энэ ч үүднээс хот байгуулалтын тулгуур баримт бичиг болох  “Монгол Улсын хүн амын нутагшилт, суурьшлын хөгжлийн ерөнхий төсөл” боловсруулах ажлыг зохион байгуулах үүрэг бүхий Үндэсний хороог Ерөнхий сайдаар ахлуулан ажиллаж эхэллээ. Уг баримт бичгийг боловсруулахад НҮБ-ХАБИТАТ байгууллагаас хамтран оролцохоор болсоныг тэмдэглэн хэлье.

Мөн нийслэл хотын тогтвортой хөгжлийг хангах, ногоон хөгжлийн зарчимд тулгуурласан ”Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний  тодотгол, 2030 оны хөгжлийн чиг хандлага”-ыг  баримт бичгийг боловсруулж, түүхэндээ анх удаа Улсын Их Хурлаар батлуулан хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулж байна.

Түүнчлэн “Монгол Улсын Засгийн газрын 2012-2016 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр”-т эдийн засгийн хөгжлийг хангах, тогтвортой өсөлтийг дэмжих зорилгоор хот суурин, түүний дэд бүтцийг хөгжүүлэх, хүн амын хэт төвлөрлийг сааруулахад чиглэсэн  “Бүх аймгийн төв болон 15000-аас дээш хүн амтай суурин газрыг улсын зэрэглэлтэй хот болгон өөрчлөх бодлогыг хэрэгжүүлэх”-ээр тусгасны дагуу Барилга, хот байгуулалтын яамнаас төв рүү чиглэсэн хүн амын шилжилт хөдөлгөөнийг сааруулах, орон нутагт тогтвор суурьшилтай эрүүл, аюулгүй, таатай орчинд амьдрах нөхцлийг бүрдүүлэх, орон сууцны хангамжийг нэмэгдүүлэх хүрээнд “Зарим хотуудад улсын зэрэглэл тогтоох тухай” асуудлыг Улсын Их Хурлаар шийдвэрлүүлэх, аймгийн төвүүдийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг шинэчлэн боловсруулах, инженерийн дэд бүтэц болон 1000 айлын орон сууцны шинэ хорооллыг байгуулах, “Сумын төвийн шинэчлэл” зэрэг бүтээн байгуулалтын ажлыг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хийж байгааг энд онцлон дурдъя.

Монгол улсын хот, суурины тогтолцоо, хууль эрх зүйн орчинг олон улсын жишигт хүргэх, хотжилтын явцад тулгарч буй хүндрэл, бэрхшээлийг оновчтой арга замаар шийдвэрлэх, одоогийн болон ирээдүйн хэрэгцээ, шаардлагыг зөв тодорхойлсон төрийн бодлого, төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байгаа энэ үед Та бүхний хувь нэмэр, оролцоо үнэ цэнэтэй, өндөр ач холбогдолтой”  гэж хэллээ.

Хотын тогтвортой хөгжлийг бий болгох нь сэдэвт хэлэлцүүлэг мэтгэлцээн хэлбэрээр явагдаж, иргэн бүрт хүртээмжтэй, хүний хөгжлийг дэмжсэн хотжилтыг Монгол Улсад хэрхэн бий болгох вэ? Монгол Улсад эрүүл, аюулгүй, амьдрах таатай нөхцөл бүхий тогтвортой хөгжилтэй, ухаалаг хотыг хэрхэн хөгжүүлэх вэ? Хотын засаглалд тулгамдаж буй асуудал юу вэ? Хотжилтын асуудал үндэсний, салбарын болон бүсийн хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтөд хэрхэн тусгагдсан бэ? Зэрэг асуудлуудыг хөндлөө.