Боловсрол, шинжлэх ухааны дэд сайд Г.Ганбаяртай ярилцлаа.

Бүх шатны боловсролын байгууллагын үйл ажиллагаа сар гаруй хугацааны дараа эхлэх гэж байна. Бэлтгэл ажлыг хэрхэн хангаж байна?

-Жил бүр хичээлийн шинэ жил эхлэхийн өмнө бэлтгэл ажлаа хангадаг. Манай салбарын хувьд зургадугаар сарын сүүлчээр хичээл амрахтай зэрэгцээд хичээлийн болон дотуур байраа засварлах, шинээр барихтай холбоотой тендерүүдээ зарлахаас гадна долоо, наймдугаар сард элсэлт, төгсөлт зохион байгуулах гээд ажлууд ар араасаа ундарч ачаалал ихтэй өнгөрүүлдэг. Энэ жилийн тухайд цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр УИХ болон Засгийн газрын тогтоолууд гарсан. Үүнтэй холбоотойгоор БШУ-ы сайдын тушаал, шийдвэрүүд гарч хэрэгжилтийг нь ханган ажиллаж байна. Хүн амын өсөлттэй холбоотойгоор жил бүр манай яаманд томоохон сорилт тулгардаг. Энэ жилийн тухайд ЕБС-ийг 32 мянга орчим хүүхэд төгссөн бол урьдчилсан байдлаар ирэх есдүгээр сарын 1-нд 77 мянга орчим хүүхэд нэгдүгээр ангид элсэн орно. Өнгөрсөн хичээлийн жилд 6 настайдаа сургуульд орох байсан боловч хуулийн дагуу 7 настайдаа сургуульд орох сонголт хийсэн малчин өрхийн 3400 орчим хүүхэд байна. Ингээд тооцвол нийт 80 орчим мянган хүүхэд нэгдүгээр ангид элсэн суралцана. Өөрөөр хэлбэл, бид 32 мянган хүүхэд төгсөж суларсан зайд 80 мянган хүүхдийг сургахаар болж байна гэсэн үг. Энэ тооны харьцаа сүүлийн 4-5 жилийн хугацаанд давтагдаж байгаа.

-Тухайлбал, нийслэл хотын хэмжээнд цэцэрлэгийн насны хэчнээн хүүхдийг хамруулах хэдэн барилга байгууламж шаардлагатай байна вэ?

-Өнөөдрийн байдлаар бидэнд төр, хувийн хэвшил нийлээд 106 мянган хүүхдийг хүлээж авах байр бэлэн байна. Үлдсэн 35 мянган хүүхдийг цэцэрлэгт хамруулах барилга байшингийн асуудал яригдсан. Эдгээр хүүхдүүдийг насны хувьд аваад үзэхээр 2 настай хүүхдүүдийн тоо 23,780 буюу хамгийн өндөр байна. Өнөөдрийн байдлаар энэхүү 35 мянган хүүхдийн 23 мянган хүүхдийг сургах барилга байгууламжийн асуудлыг шийдчихээд байна. Тухайлбал, 56 байр дээр 165 бүлгийг түрээсээр ашиглах, 14 барилга дээр 95 бүлэг үүсгэхээр цэцэрлэгийн зориулалттай барилга байгууламжийг худалдан авахаар шийдвэрлэсэн. Мөн орон сууцны нэг болон хоёрдугаар давхарт 11 байршилд 15 бүлгийг оруулахаар худалдан авах ажиллагааг зохион байгуулж байна. Түүнчлэн гэр цэцэрлэгийн 12 байршилд тус бүр нь 100 хүүхэд хамруулж, нийт 1200 хүүхэд хамруулахаар болсон. Мөн хувийн цэцэрлэгийн тухайд нэг хүүхдэд ногдох метр квадратын хэмжээ 5.6 байсныг 4 метр квадрат болгон бууруулснаар одоо үйл ажиллагаа явуулж байгаа хувийн хэвшлийн 163 цэцэрлэгт 8775 хүүхдийг нэмж элсүүлэх боломж бүрдлээ. Хүүхэд харах үйлчилгээнд 900 орчим хүүхэд хамрагддаг. Энэ хүчин чадлыг нэг дахин нэмэгдүүлж, 2000 орчим хүүхэд суралцуулах зэрэг гарц гаргалгаа гаргасан. Одоо үлдсэн 10 гаруй мянган хүүхдийг цэцэрлэгт хамруулах барилга байгууламжийг түрээсийн байр болон орон сууцны нэг, хоёрдугаар давхрыг худалдаж авах, түрээслэх замаар шийдвэрлэхээр ажиллаж байна. Хоёр долоо хоногийн дараа гэхэд энэ асуудлын шийдэл гарц тодорхой болчихсон байх болов уу хэмээн итгэж байна.

-Сургуулийн өмнөх боловсролд хамрагдах шаардлагатай бүх хүүхдийг цэцэрлэгт хамруулах ажлыг зохион байгуулахад олон сорилт, хүндрэл бэрхшээл гарч байгаа байх.Нэн тэргүүнд тулгамдаад байгаа асуудал юу байна вэ?

-Уг шийдвэрийг хэрэгжүүлэхэд төр, хувийн хэвшлийн түншлэл хамгийн чухал. Дээр дурдсанчилан цэцэрлэгийн барилгын хүртээмжийг нэмэгдүүлэх бүхий л гарц, боломжийг ашиглахыг зорьж байна. Гэхдээ тулгамдаж байгаа нэг асуудал нь бүртгэлийн асуудал. Зарим иргэдийн хувьд иргэний үнэмлэх дээрх оршин суугаа хаяг болон одоо амьдарч байгаа хаяг зөрүүтэй байна. Нэг ёсондоо аль нэг дүүрэгт харьяалалтай хэрнээ өөр дүүрэг хорооны түр оршин суугч хэлбэрээр бүртгэлтэй байна. Үүнээс үүдээд албан ёсны хаягийн дагуу хүүхдийг нь цэцэрлэгт бүртгэх үү, түр оршин сууж байгаа хаягийн дагуу хүүхдийг нь хамруулах уу гэсэн асуудал үүсээд байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, эцэг эхийн хариуцлагагүй байдлаас хаягийн зөрчилтэй 5000 орчим хүүхдийг аль цэцэрлэгт хамруулах нь тодорхойгүй байна. Хоёрдугаарт, энэ жил нийслэлийн 144 байршилд 12,000 айлын орон сууц шинээр ашиглалтад орно. Гэтэл эдгээр айл өрхийн хүүхдүүдийг хамруулах цэцэрлэг, сургуулийн асуудал дахиад л хөндөгдөнө. Цаашид Улаанбаатар хотод баригдаж байгаа барилга байгууламж хэдэн айлын багтаамжтайгаас хамаарч заавал сургууль, цэцэрлэгийн зориулалттай барилга байгууламж барьдаг байх стандартыг мөрдүүлэх шаардлагатай байна. Ингэхгүй бол шинээр ашиглалтад орсон орон сууцны хорооллуудад амьдарч буй хүүхдүүдийн сурч боловсрох эрх зөрчигдөх эрсдэлтэй байна. Тиймээс манай яам сургууль, цэцэрлэгийн зориулалттай барилга байгууламж бариагүй бол тухайн барилгыг улсын комисс хүлээж авдаггүй байх тогтолцоо руу шилжүүлэх ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. Энэ шийдвэрийг манай яам дангаараа шийдэх боломжгүй.

-Ямартай ч цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх барилга байшингаа бэлдэх ажил тодорхой хэмжээнд үр дүнтэй урагшилж байгаа юм байна. Тэгвэл шинээр худалдаж авсан болон түрээсийн барилга байгууламжаа цэцэрлэгийн зориулалтаар өөрчлөх, хүүхдүүдээ тав тухтай, эрүүл аюулгүй байлгах тал дээр хэрхэн анхаарч байна вэ?

-Хүүхдийн эрүүл, аюулгүй, тав тухтай байх орчин нөхцлийг бүрдүүлэх ажил давхар төлөвлөгдөөд явж байгаа. Нэгдүгээрт, үйлчилгээний зориулалттай болон орон сууцны нэг, хоёрдугаар давхарт байрлаж байгаа барилга байгууламжийг сонгохдоо МХЕГ, ОБЕГ-аас холбогдох мэргэжилтнүүдийг ажиллуулж дүгнэлт гаргуулсан. Тухайлбал, Боловсролын ерөнхий газарт иргэдээс цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх хүрээнд 97 объектыг түрээслэх болон худалдах хүсэлт ирсэн. Эдгээр хүсэлтийн дагуу хамтарсан ажлын хэсэг ажиллаж үзэхэд 56 объект нь стандартын шаардлага хангаж байна. Өөрөөр хэлбэл, бид хүүхэд сурч боловсроход аюулгүй байх талаас нь бодолцож сонголт хийж байгаа. Түрээслэсэн болон худалдаж авсан барилга байгууламжийг цэцэрлэгийн зориулалттай болгож тохижуулахад зориулсан худалдан авах ажлууд хийгдэж, төлөвлөгөөний дагуу явж байна. Өнөөдрийн байдлаар 340 орчим бүлгийн хүүхдийн ширээ, сандал, зөөлөн эдлэл, тоглоом, гал тогоо шаардлагатай байгаа.Өчигдрийн байдлаар эхний худалдан авалтууд орж ирсэн. Нийт 50 орчим цэцэрлэгийн тохижилтын асуудал шийдэгдсэн байна.

-Цаашид түрээсийн үйлчилгээ болон барилга худалдаж авах чиглэлээр боловсролын салбар хүртээмжээ нэмэгдүүлсээр байх юм уу. Эсвэл улсын болон орон нутгийн төсвөөр барих сургууль цэцэрлэгийн тоог нэмэгдүүлэх юм уу?

-Бид цэцэрлэг, сургуулийнхаа хүртээмжийг нэмэгдүүлэхийн тулд улсын болон орон нутгийн төсвийн хөрөнгөөр барилга байгууламж барих нь ойлгомжтой. Гэтэл хүн амын тоо өдрөөс өдөрт өссөөр л байна. Өнөөдөр 1500 орчим цэцэрлэг байна. Монгол Улсын хүн амын тоо 5 сая руу дөхөхөд 1500 биш 3000, түүнээс ч их цэцэрлэг шаардлагатай болно. Гэтэл энэ хэрэгцээ шаардлагыг бүрэн хангах санхүүгийн боломж бидэнд байна уу. Төр энэ ачааллыг дангаараа үүрэхэд маш хүндрэлтэй. НҮБ-ын гишүүн 200 гаруй улсаас татвар төлөгчдийн мөнгөөр буюу төсвийн хөрөнгөөр цэцэрлэгийн үйлчилгээг санхүүжүүлдэг 10 хүрэхгүй орон байдгийн 1 нь манай улс. Бусад оронд төр нь хувийн хэвшилтэйгээ хамтран энэхүү асуудлыг шийдэж байна. Зарим хүмүүс түрээсийн үйлчилгээг хамгийн муу хувилбар гэж ойлгоод байна. Тодорхой хугацааны дараа түрээсийн байрыг сонгох нь зөв гэдгийг ойлгох байх. Ганцхан жишээ хэлье. Гурван жилийн өмнө нийслэлд 35 ЕБС-ийн хүүхдүүд 3 ээлжээр хичээллэж байсан. Эдгээр сургуулийг 2 жилийн дотор яаж 2 ээлжээр хичээллүүлэх боломж бүрдсэн гэхээр түрээсийн үйлчилгээ л сонгосон. Нэг сургуулийг 5 тэрбум төгрөгөөр барих өртөгтэй гэж тооцвол 35 сургууль барихад 175 тэрбум төгрөг шаардлагатай. Дээрээс нь барьж, ашиглалтад оруулахад тодорхой цаг хугацаа шаардлагатай. Тэгвэл бид ганцхан сарын дотор 2 тэрбум төгрөгөөр 28 сургуулийн хүүхдүүдийг түрээсийн байранд шилжүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл, 1 сургууль барих өртөгийн тал зардлаар түрээсийн үйлчилгээг шийдсэн. Санхүү талаасаа харахад түрээсийн үйлчилгээ ашиглах нь маш зөв шийдэл. Төр татвар төлөгчдийн мөнгийг үр ашигтай зарцуулах үүрэгтэй учраас цаашид түрээсийн байрны асуудал илүү зөв гольдролдоо орж, барилгын салбарынхан энэ чиглэлд анхаарч ажиллана гэдэгт итгэлтэй байна.

-Цэцэрлэгийн багшийн ачаалал их, авдаг цалин бага учраас энэ чиглэлээр сүүлийн жилүүдэд ажиллах хүчний тоо эрс буурсан. Цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлж байгаатай холбоотойгоор гарч ирэх боловсон хүчний асуудлыг яаж шийдэх вэ?

-Цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлсэнтэй холбоотойгоор бидэнд 1000 орчим багшийн ажлын байр шинээр бий болсон. Цэцэрлэгийн багшийн мэргэжлээр бакалавр олгодог улсын болон хувийн хэвшлийн 19 их, дээд сургууль байна. Энэ жил цэцэрлэгийн багшаар 870 орчим хүүхэд төгссөнөөс 300 орчим нь хөдөө орон нутагтаа ажиллахаар явсан. Үлдсэн 600 орчим төгсөгч дээр дахиад 400 орчим багшийн ажлын байр дээр ажиллах хүч хэрэгтэй болсон. Өнгөрсөн хавар Сайдын тушаал гарч цэцэрлэгийн багшийн сургалт явуулдаг их, дээд сургуулийн төлөөллийг хамруулсан ажлын хэсэг байгуулж 1000 багшийг бэлдэж байна. Уг ажилд 250 орчим сая төгрөгийн санхүүгийн дэмжлэг үзүүлсэн. Мөн цэцэрлэгийн багш мэргэжлээр суралцаж байгаа гуравдугаар дамжааны оюутнуудтай зөвшилцсөний үндсэн дээр зуны турш сургуульдаа сураад намар төгсөх, цаашлаад ажлын байраар хангагдах боломжийг санал болгосон. Оюутнууд маш уриалгахан хүлээж авсан. Одоогийн байдлаар МУБИС-д 1200 орчим хүүхэд сургалтад хамрагдаж байна. Мөн туслах багшийг ч бэлдэж байна. Тиймээс цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэхтэй холбоотой хүний нөөцийн асуудал үүсэхгүй. Цэцэрлэгийн багш нарын цалин бага байсан уу гэвэл байсан. Цэцэрлэгийн багш нарын цалинг 2019 онд тусгайлан нэмсэн. Мөн энэ оноос хэрэгжиж байгаа боловсролын салбарын үр дүнд суурилсан санхүүгийн шинэчлэлийн хүрээнд дахин нэмэгдсэнээр цэцэрлэгийн багш нарын цалин одоо зах зээлд муу гэсэн ангилалд орохгүй. Харин өрсөлдөхүйц хэмжээнд хүрсэн. Энэ санхүүгийн тогтолцоо дараагийн 5-10 жилд салбарын хэмжээнд бодит үр дүнгээ өгнө. Цаашид багшийн мэргэжлээр суралцах хүүхдүүдийн тоо нэмэгдэнэ.

-Өнгөрсөн жил гурван ээлжээр хичээллэдэг ЕБС байхгүй боллоо хэмээн мэдэгдэж байсан. Харин энэ жил дахин гурван ээлжээр хичээллэх асуудал хөндөгдөж байна. Нийт хэчнээн сургууль дээр энэ асуудал яригдаж байна вэ?

-Яг одоогийн байдлаар нийт 12 сургуулийн тодорхой бүлэг гурван ээлжээр хичээллэхээс өөр аргагүй нөхцөл байдал үүсчихсэн байгаа. Гэхдээ бид асуудлыг аль болох богино хугацаанд шийдвэрлэхийн төлөө ажиллаж байгаа. Бид мөн л сургуулийн байрны хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхийн тулд түрээсийн үйлчилгээ ашиглахаас өөр аргагүй. Зарим их, дээд сургууль, МСҮТ-үүдэд ашиглагддаггүй байр олон бий. Мөн зарим хувийн сургуулиудын тухайд 600-1500 хүүхэд хүлээн авах хүчин чадалтай мөртлөө хүчин чадлынхаа 50 хувьд ч хүрэхгүй хэмжээний хүүхэд сурч байна. Тэгвэл үлдсэн орон зайг нь түрээслэчихвэл хэн хэндээ ашигтай ажиллана. Сургууль, цэцэрлэгийн байрны эзэн нь хувь хүн учраас түүний ашиглалттай холбоотой засвар, үйлчилгээ нь төрд хамааралгүй болчихож байгаа юм. Үүнээс бид жил бүр урсгал засварт төсөвлөдөг байсан мөнгийг хэмнэх боломж бүрдэж байгаа юм. Түрээс бол санхүүгийн зөв механизм.

-Улаанбаатар хотын төвлөрлийг сааруулах чиглэлээр томоохон их, дээд сургуулийн салбар сургуулийг хөдөө орон нутагт байгуулах асуудал яригдсан. Энэ ажлын явц, үр дүн хэр байгаа вэ?

-Сургалт, эрдэм шинжилгээ үйлдвэрлэлийн цогцолбор хэлбэрээр орон нутагт их, дээд сургуулийг хөгжүүлэхэд манай яам болоод холбогдох яамдууд анхаарч ажиллаж байна. Өнөөдрийн байдлаар 8 аймагт төрийн өмчийн 11 их, дээд сургууль байна. Тухайлбал, МУИС-ийн харьяа сургууль Завхан, Эрдэнэтэд, ШУТИС-ийн харьяа сургууль Дархан-Уул, Орхон аймагт, АШУҮИС-ийн харьяа сургууль Говь-Алтай, Дорноговь, Дархан-Уул аймагт бий. Тухайлбал, ШУТИС-ийн харьяа Дархан-Уул аймгийн сургууль цагтаа 1800-2000 хүүхэд сурч байсан. Гэтэл өнөөдөр 700 оюутан л сурч байна. Шалтгаан нь хот, хөдөөгийн сургалтын байгууллагын чанар, орчин нөхцөл зөрүүтэй байгаагаас оюутнууд хот суурин газар ирж суралцахыг хүсэж байна. Тиймээс эхний ээлжинд одоо орон нутагт байгаа их, дээд сургуулиудыг сургалтын чанараа сайжруулж, хөтөлбөрийнхөө тоог нэмэгдүүлэх, багш нараа чадавхжуулах, орчин нөхцөлөө сайжруулах буюу 1+3, 2+2 зэрэг хамтарсан хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлэх зэргээр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллахад анхаарч байна. Өнөөдөр 149 мянган оюутнаас 9000 орчим нь орон нутагт сурч байна. Үлдсэн 140 мянган нь нийслэлд, 70 мянга нь улсын сургуульд сурч байна. Тиймээс энэ жилдээ 8 аймгийн 11 их, дээд сургуульд суралцаж байгаа оюутны тоог энэ жилдээ 20 мянга болгохыг зорьж байна. Цаашлаад 50 хувийг нь орон нутагт сургадаг болохыг зорьж байна.