Монгол түмний итгэл найдварыг өвөртөлсөн Таван толгойн ордод өрнөх бүхий л үүргийг төрийн өмнөөс нь хүлээсэн “Эрдэнэс Таван толгой” компанийг тойрсон олон асуудал байдаг. Тухайлбал, нүүрсээ тээвэрлэх төмөр замаа хэзээ, ямар хөрөнгө оруулалтаар барьж эхлэх, боловсруулах үйлдвэрээ яаж барих, усан хангамжаа хэрхэн зохицуулах гэх зэрэг. Харамсалтай нь, өдгөө энэ бүх ажил зуун задгай байгаа. Хамгийн сүүлд “Эрдэнэс Таван толгой” компанийн IPO-г дахин хойшлуулсан. Энэ талаар тус компанийн ерөнхий захирал Я.Батсуурьтай ярилцлаа.

-Хонконгт болсон Мон­голын хөрөнгө оруу­лалтын чуулганы үеэр “Эрдэнэс Таван толгой”-н IPO да­хин хойшилсон тухай тус компанийн Уул уурхай ха­риуцсан дэд захирал Грэм Хэнкок мэдэгдсэн байна. Яг ямар шалтгааны улмаас хувьцаа гаргах ажлыг хойшлуулсан юм бэ?

-Дэлхийн эдийн засгийн нөхцөл байдал IPO хийхэд то­хиромжгүй байна. Тиймээс энэ асуудлыг тодорхой хуга­цаагаар хойшлуулж байгаа юм.
Эдийн засгийн хямралтай үед IPO хийхэд худалдан авах чадвар муу байдаг учраас манай компанийн хувьцаа үнэд хүрэхгүй, улмаар бид мөнгө босгож чадахгүйд хү­рэх эрсдэл өндөр байна гэж ойлгох хэрэгтэй.

-Хятад, Еврогийн бүсийн эдийн засгийн хямралаас болж энэ ажил хойшиллоо гэж ойлгож болох уу?

-Тэгж ойлгож болно. Яагаад гэвэл “Эрдэнэс Таван тол­гой” компанийн хувьцааг Лондон, Хонконгийн хө­рөнгийн биржид гаргахаар төлөвлөж байгаа. Энэ то­хиолдолд Хятад болон Ев­­­рогийн бүсийн эдийн зас­гийн хямрал зайлшгүй нө­лөөлнө. Тиймээс манай IPO хариуцсан компаниудын зөв­лөсний дагуу ирэх оны дунд үе хүртэл хойшлуулах шийдвэр гаргасан.

-Таван толгойг эргэлтэд оруулах ажил түүхий хэ­вээрээ байгаа. Тодорхой дэд бүт­цийн ажлуудыг хийхэд шаардлагатай хөрөнгө бий юү?

-Таван толгойн ордыг тойрсон хэд хэдэн том төс­лийг хэрэгжүүлэх асуудал яригдаж байна. Нэгдүгээрт, Гашуун сухайт, Сайншандын төмөр замын ажил. Хоёр­дугаарт, цахилгаан станцын төсөл. Бүс нутагт, өөрөөр хэлбэл, Оюу толгой, Таван толгойн орд газруудаас гад­на. Өмнөговь аймгийн төв Даланзадгад зэрэг эрчим хүч шаардлагатай олон газар бий. Энэ асуудлыг шийдвэрлэх үүднээс 300 мВт-ын хүчин чадалтай цахилгаан станц барих төслийн ТЭЗҮ-ийг гаргаж байна.

Үүнтэй холбогдуулан Германы тоног төхөөрөмжийг авах тухай яриа хэлэлцээр хийгдэж байсан. Гэвч тус улсын тоног төхөөрөмжийн үнэ хэт өндөр учраас манайд авах боломж хомс болсон. БНСУ, Япон, БНХАУ зэрэг орноос үнэ хямд ч Германынхаас дутахааргүй чанартай тоног төхөөрөмж оруулж ирэх боломж бас байна. Тиймээс санхүүгийн хүндрэлтэй үед энэ талаар эргэн ярилцах шаардлагатай. Урьдчилсан ТЭЗҮ-ээр 600 орчим сая ам.доллараар барих тооцоо гарсан байдаг.

-Нүүрс боловсруулах үйлдвэрийн ажил яагаад таг болчихов?

-Хэд хэдэн чухал төсөл бий гэж дээр хэлсэн. Эд­гээрийн гурав дахь төсөл нь олборлосон нүүрсээ угаах, баяжуулах үйлдвэр бай­гуулах ажил. Ирэх дөрвөн жилийн хугацаанд жилд 20 сая тонн нүүрс боловсруулах хүчин чадалтай үйлдвэрийг үе шаттайгаар байгуулахаар төлөвлөөд байна.
Дөрөв дэх төсөл нь нүүрс боловсруулах үйлд­вэр, ца­хилгаан станцыг усаар хан­­гах явдал юм. Харам­сал­тай нь, энэ төслийн ажил удаашралтай байгаа. Та­ван толгойг ашиглахад шаардлагатай усыг Өмнөговь аймгийн Ханхонгор сумын нутаг дахь Балгасын улаан нуураас татах төсөл бо­ловс­руулсан. Гэтэл орон нут­гийн удирдлагууд Бал­гасын улаан нуурыг орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авахаар болжээ. Өөрөөр хэл­бэл, нүүрс баяжуулах үйлд­вэр, ца­хилгаан станцын усан хан­гамжийг Балгасын улаан нуу­раас авах бо­ломж­гүй бол­сон гэсэн үг.

-Нүүрс тээврийн асуу­дал хэл ам таталсан хэ­вээр байна. Сүүлийн үед “Энержи Ресурс”-ийн зам эвдэрсэн учраас танай ком­пани шороон замаар тээвэр хийж байгаа гэсэн. Энэ үнэн үү?

-Манай компанийн хувьд “Энержи Ресурс”-ийн замыг ашиглаж байгаа. Тодорхой эвдрэл гэмтэл гарсан. Гэхдээ засвар хийж байна билээ. Өөр нэг асуудал нь энэ замаар нүүрсээ тээвэрлэхэд нэг тонн тутамд таван ам.доллар төлөх тарифтай. Энэ нь хэтэрхий өндөр үнэ. Таван ам.долларын үнийг “Энержи Ресурс” компани дангаараа тогтоох ёсгүй. Концессын гэрээний дагуу баригдсан зам учраас харьяалах төрийн захиргааны төв байгууллага буюу Зам тээврийн яамнаас үнийг нь зөвшилцөж тогтоох ёстой. Энэ асуудлыг бид Зам тээврийн яаманд тавьчихаад хариуг нь хүлээж байна.Замын өртөг өндөр байгаа учраас бусад жижиг компаниуд шороон замаар явж, байгаль орчноо сүйтгээд байгаа нь үнэн.

-Засгийн газар “Хөгж­лийн банк”-аар дамжуулан 680 сая ам.доллар босгосон. Үүнийг эргэн төлөх учраас нэн шаардлагатай ашгаа өгөх дэд бүтцийн төслүүдэд зарцуулах ёстой. Танай компанид өгсөн  100 сая ам.дол­ларыг юунд зарцуулж байгаа вэ?

-“Эрдэнэс Таван толгой” компани үйл ажиллагаагаа эхлээд хоёр жил болж байна. Үйл ажиллагаагаа эхэлсэн даруйдаа БНХАУ-ын “Чал­ко” компанид нүүрсээ ний­лүүлэх гэрээ байгуулж, 350 сая ам.долларын зээл авсан. Энэ мөнгөөр олбор­лолтоо эх­лүүлж, томоохон дэд бүт­цийн ажлуудаа эхлүүлэх ёстой байсан. Гэтэл өмнөх Засгийн газ­рын үед үүнээс 300 тэр­бум төгрөгийг нь “Хүний хөгжил сан”-д байршуулж, хишиг, хувь болгон иргэдэд тараачихсан. Үүнээс болоод өнөөдөр манай компани үйл ажиллагаагаа санхүүжүүлэх хөрөнгө мөнгөгүй, ажил зог­сох дээр тулсан. Зог­соох­гүйн тулд Засгийн газ­раас яаралтай арга хэмжээ авч, “Хөгжлийн банк”-наас 100 сая ам.долларын санхүүжилт өгсөн. Үндсэн­дээ энэ мөнгөөр үйл ажил­ла­гаагаа санхүүжүүлээд явж байна.

-Тухайлбал?

-Манай  компанийн    санхүү ийм хүнд байдалтай байгаа нь нөгөө талаараа БНХАУ-ын тө­рийн өмчит “Чалко” ком­панитай маш муу гэрээ бай­гуул­сан­тай холбоотой. 350 сая ам.доллараа төлж бараг­дуултал өөр компанид нүүрсээ нийлүүлэхгүй, нэг тонныг нь 70 ам.доллараар худалдаалах гэрээ бай­гуул­сан. Дээрээс нь дэлхийн зах зээлд нүүрсний үнэ доошлох юм бол 70 ам.доллараасаа буурна гэсэн заалт байдаг.
Өнөөдөр дэлхийн зах зээлд нүүрсний үнэ уна­сантай холбоотойгоор ма­най компани нүүрсээ 56 ам.доллараар нийлүүлж бай­на. Гэтэл нэг тонн нүүрс ол­борлох зардал үүнээс их гардаг. Өөрөөр хэлбэл, ком­пани алдагдалтай ажил­лаж байна.

-Нүүрсний үнэтэй хол­боотой асуудлаар “Чалко” компанийнхантай өнөөдөр /өчиг­дөр/ уулзана гэж дуул­сан юм байна. Тодорхой үр дүнд хүрэх болов уу?

-“Чалко” компанийн удирд­лага нь манай ком­па­нийхантай уулзахаар ир­сэн. Манай компанийн зүгээс 56 ам.долларыг өсгөх талаар хатуу шаардлага тавьж бай­гаа. Тодорхой үр дүнд хүрнэ гэж найдаж байна. Хоёр талын эхний уул­залт нэлээд ширүүхэн бол­сон. “Чалко” компанийн зү­гээс “Нэгэнт байгуулсан гэрээ. Танайх энэ ханшаас татгалзаж байгаа бол олон улсын байгууллагад хандана” гэх зэргээр байр суурьтаа хатуу зогсож байсан. Бидний зүгээс “Хэрвээ үнээ нэмэхгүй бол Баруун Цанхиас танайд нүүрс ний­лүүлэхгүй, өөр компанид өгнө, Зүүн Цанхийн олбор­лолтыг багасгана. Манай   ком­пани алдагдалтай ажил­лаж байна. Нэг тонн нүүрсний олборлож буй зардал 56 ам.доллараас илүү байна” гэх зэргээр асуудлуудыг бодитойгоор тавьж, арай зөөлрүүлсэн.

-Энэ байдлаас харахад Баруун Цанхийг яаралтай эргэлтэд оруулж, улмаар ашиг орлогоо нэмэгдүүлж, өрнөөс хурдан салах нь чухал байна. Гэтэл Баруун Цанхид аль орны, ямар компанийг ажиллуулах нь одоо хүртэл тодорхойгүй байдаг?

-Зарим  хэвлэл   мэдээл­лийн хэрэгслээр Баруун, Зүүн Цанхийн аль алинаас нүүрс олборлож байгаа мэт ташаа мэдээлэл цацсан байна лээ. Өнөөдөр зөвхөн Зүүн Цанхид л олборлолт явуулж байгаа. Харин энэ жилийн намрын дунд сарын шинийн 17-нд Баруун Цанхийг нээх ёслолын ажиллагаа болж, зөвхөн гэрийн буурийн чинээ л газар ухсан.

Хүмүүсийн ойлгож буй­­­гаар, нэн түрүүнд Ба­руун Цанхиас олборлолт явуулснаар манай компанийн ашиг орлого нэмэгдэж, сан­­хүүгийн хүнд байдлаас гарах боломж байна. Гэтэл УИХ-аас гаргасан 39 дүгээр тогтоолын дагуу Баруун Цанхид үйл ажиллагаа явуулах консорциум, аж ахуйн нэгжүүдийг шал­гаруулах ажил зогсонги байдалд орсон хэвээрээ байна.

Бид Баруун Цанхийг дангаараа ашиглах уу, аль эсвэл тендер зарлаж, олон улсын консорциум оруулах уу гэдэг шийдвэрийг УИХ, Засгийн газраас ойрын хугацаанд гаргах байх гэж харж байна.

-Баруун Цанхийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахгүй бол ард иргэдэд тараасан 1072 ширхэг хувьцаа Зас­гийн газраас нэрлэсэн 933 төгрөгт хүрэхгүй гэдэг нь тодорхой. Энэ талаар та ямар бодолтой байна вэ?

-Мэргэжлийн хүмүүсийн хэлж байгаагаар Баруун, Зүүн Цанхийн аль нэгийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, IPO хийхэд Засгийн газ­раас нэрлэсэн үнэд яагаад ч хүрэхгүй. Хоёр Цанхийг нийлүүлж тооцсоны үндсэн дээр хувьцааны нэгж үнэ 933 төгрөгтэй дүйцнэ гэ­сэн юм. Тэдний зөвлөж бай­гаагаар зөвхөн Зүүн Цанхийг үнэлгээнд оруулбал Засгийн газар нэрлэсэн үнээ бууруулах шаардлагатай. Аль эсвэл хоёуланг нь ний­лүүлж үнэлэх хэрэгтэй гэж байгаа. Энэ асуудлыг манай ком­пани дангаараа ший­дэхгүй. Үнэлгээгээ хэрхэн хийх вэ гэдэг талаар УИХ, Засгийн газраас нэг шийдэл ирэхийг хүлээж байна.

-“Эрдэнэс Таван тол­гой” компанийн өмнөх удирд­лагууд “Олсон мөнгөө төрд, цаашлаад ард иргэдэд хишиг хувь болгон тараасан учраас дэд  бүтцийн ажлуу­даа эхлүүлж чадахгүй бай­на” гэж байсан. Тэгвэл ирэх жилүүдэд “Эрдэнэс Таван толгой” компани ямар зарчмаар ажиллах вэ?

-Нэг бодлын харамсалтай зүйл. Өмнөх Засгийн газрын үед саалийн үнээгээ шууд нядлаад, ард иргэддээ үмх, үмх мах тараачихжээ гэж ойлгож болно. Ийм байдлаар цаашаа явж болохгүй. Саа­лийн үнээгээ тал талаас нь бордож таргалуулаад, гарсан сүү, төлнөөс нь ард иргэддээ хүргэх бодлого барих нь зүйтэй. Энэ бод­логыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй гэх байр сууриа УИХ, Засгийн газрын гишүүдэд илэрхийлсэн. Бид нэг баг болж, энэ зарчмаар явс­наар богино хугацаанд ард иргэддээ 1072 ширхэг хувьцааны үр шимийг хүртээх байх гэж бодож байна.

-Ярилцсанд баярлалаа.