УИХ-ын чуулганы /2025.04.04/-ны өдрийн хуралдаанаар Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцлээ.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан гишүүд асуулт асуулаа.

УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин: 

Өргөн баригдаж байгаа процессын хуулийг бүрэн дэмжиж байна.Үнэхээр тулгарч байгаа асуудлуудыг шийдвэрлэхэд зориулагдсан байна. Ийм хэмжээний процессын өөрчлөлт хийх бол ЗГ-ын түвшинд ажиллахад арай л жижигхэн санагдаж байна. Бараг УИХ-ын гишүүд өөрсдийн нөөцөөрөө ийм судалгаануудаа хийгээд ийм процессын өөрчлөлтийг хийчих байх. Би бол ЗГ-аас илүү том хүлээлттэй байгаа. Өчигдрийн чуулган дээр бас хэлсэн. Ер нь бол ингээд тогтолцооны авлига, гажчихсан байгаа үед бид нар косметик засвараар амжилтад ерөөсөө хүрэхгүй. Бараг газар хөдлөлтийн шинжтэй том өөрчлөлтийг хийж байж дорвитой зөв алхмыг хийнэ. Процессын шинэтгэл дээр хэзээ ийм бодлогууд орж ирэх вэ? Энэ процесс дээр шүүхийн хяналтыг бүрэн дүүрэн тавья гэвэл прокурор дээр байгаа зөвшөөрлийн тогтолцоонуудыг бүхэлд нь шүүх рүү шилжүүлэх хэрэгцээ байна. Тэгэхгүй бол яллаж байгаа буюу шүүхийн өмнө нэг тал болж байгаа этгээдээсээ зөвшөөрөл хүсэлт яваад байдаг. Өмгөөлөгч гэдэг бол процессын хувьд бол маш сул дорой. Тийм учраас энэ прокурор дээр байгаа зөвшөөрлийг дэлхийн жишгээр, олон улсын жишгээр шүүх рүү шилжүүлэх алхмуудыг хэзээ хийх вэ?

Хоёрдугаарт, Процесс дээр маш ноцтой нэг гажуудал байна. Хэрвээ өмгөөлөгч прокурор 2 хоорондоо маргаад процессын алдаа байна. Нотлох баримт хууль бусаар цуглуулж байна. Энэ асуудлыг дутуу шалгалаа гэх мэтчилэн маргаан явж байгаа бол энэ маргаан шүүх рүү очих ёстой. Шүүх рүү очихын тулд процессын хууль дээр шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийн хэлбэрийг бий болгосон. Одоо энэ хэлэлцүүлгийг амилуулах хэрэгцээ байна. Тэгэхгүй бол Өмгөөлөгч прокурор хоёрын маргаан дээд шатны прокурор руу явчдаг. Социализмын үед прокурорын ерөнхий хяналт гэж нэг том хяналт байсан. Шүүх рүү очих ёстой процессын маргаан дээд шатны прокурор руу яваад ирэхээр шүүхийн маргаан дотор хажууд нь зэрэгцээд захиргааны маргаан шиг шаталсан удирдлагатай. Прокурорын босоо систем дотор өмгөөлөгч нар хамаг хүч нөөцөө мэдлэг үйл ажиллагаагаа зардаг болоод явж байна. Үүнийг хэзээ таслан зогсоох вэ? Үүнийг таслан зогсоож байж л шүүх хуулийн өмнө эрх тэгш гэж үндсэн хуулийн зарчим өөрөө ажиллаж эхэлнэ.

Гуравдугаарт, энэ процесс дээрх нэн чухал нэг зүйл бол. Нотлох баримт болон нотолгооны онолтой холбоотой том өөрчлөлт хэзээ гарах вэ? Сая ноорог.мн дээр ч гэсэн гарч эхэлж байна. Манайх энэ Вишинскийн аргаас хэзээ салах юм? Хүн нь байвал хэрэг нь олдоно гэдэг шиг. Энэ нэг процессын мөрдөн шалгах үйл ажиллагааны гажгийг хэзээ засах вэ?  Нөгөө улс орнууд чинь шүүхийн зөвшөөрөл чинь хугацаатай, хүрээтэй, чиглэлтэй өгөгдөж байна. Тэгтэл манайд прокурорын зөвшөөрлөөр юу ч хамаагүй нээгээд. Яаж ийж байгаад ялладаг ийм тогтолцоо руу орчихлоо. Нөгөө газар чинь анх авсан шүүхийн зөвшөөрлөөсөө өөр хэргээр оруулж ирэх юм бол наадхыг чинь шүүхэд авахгүй шүү гээд дю процессын хувьд маш хатуу зарчмууд ажиллаж байгаа. 

Өргөн баригдсан хуулийн ач холбогдлыг ойлгож байна. Тэгэхдээ цаад тогтолцооны өөрчлөлт рүүгээ ерөөсөө алхахгүй байна гэж харж байна. Сэжигтэн яллагдагчийг цагдан хорих тухай гэдэг гарчигтай хуулийг өөрчилмөөр байна. Бүр хорьж байцаа гэдэг зорилготой ийм хуультай байгаад байна. Таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэрэгжүүлэх тухай хууль гэж өргөтгөөд. Хорихоос хорьдоггүйгээр өөр байдлаар мөрдөж шалгадаг. Гадуур хүнийг ингээд байлгаж байгаад эрхийг нь хязгаарлахгүйгээр үнэн бодитой тогтоох чадвартай тэр мөрдөн шалгах үйл ажиллагаа руу шилжихгүй бол хуулийнх нь гарчиг нь хүртэл зөвхөн хориод өггэдэгийм хуультай улс ер нь алга. Үүнийг хурдан оруулж ирмээр байна. Хоёрдугаарт энэ нотлох баримтын чиглэлийн процессыг сайжруулж байгаатай холбоотой. Шинжээчдийнхээ асуудлыг шийдэхгүй бол. Шүүхийн шинжээчид зориулсан хууль байгууллагын хууль болчхоод байна. Тэрийгээ процессын хууль болгож өгөөч ээ.

Түүний асуултад, УИХ-ын гишүүн, ХЗДХ-ийн сайд О.Алтангэрэл хариуллаа.