УИХ-ын гишүүн Ж.Энхбаяртай ярилцлаа.

-Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг чуулганаар хэлэлцэх үед та үг хэлүүлсэнгүй гээд байсан байх аа. Ямар үг хэлэх гэж байсан юм бэ?

-Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг хэлэлцэх явцад тодруулах зүйл байсан учраас Ардын намын бүлгээс гурван ажлын хэсэг гаргасан юм. Нэг ажлын хэсэг нь Эрдэнэс Таван толгойг шалгах байсан л даа.

Тэр ажлын хэсгийн ахлагч, нь би байлаа. Эрдэнэс Таван толгойн бодит байдлыг танилцуулж, УИХ-д дүгнэлтээ хэлэх гэсэн юм. Гэвч тэр боломжоо алдчихсан.

-Дүгнэлтээ одоо танилцуулж болох уу?

-Эрдэнэс Таван толгой юу билээ гэдгийг бид сайн ойлгох хэрэгтэй. Долоон тонн орчим сайн чанарын коксжсон чулуу нүүрс бүхий дэлхийн хэмжээний том орд шүү дээ. Монгол Улсад байгаа хамгийн том орд энэ.

Энэ ордыг бага зардлаар ашиглаж, эдийн засгийн асар их үр өгөөж авах боломжтой. Өмнөх Засгийн газрын үед Таван толгойн орд газраас иргэн бүрт 1072 хувьцаа олгосон. Нийт 764350 иргэн хувьцаа авсан. 1500 аж ахуй нэгж 29 тэрбум төгрөгийн хувьцаа эзэмшиж байгаа.

Энэ утгаараа Эрдэнэс Таван толгой Монгол Улсын хэмжээнд хамгийн олон өмчлөгчтэй компани. 100 жилийн нөөцтэй энэ ордын хишгийг монголчууд хэдэн үеэрээ хүртэж, уул уурхайн баялгийг иргэддээ жигд хуваарилах үүднээс томоохон бодлого явуулж байна.

Эрдэнэс Таван толгойн хувьцаагаар дамжуулж, иргэн бүр олон улсын зах зээлд үнэт цаас арилжигч болох боломжтой. Харамсалтай нь өнөөдрийг хүртэл энэ орд газар маргаан дагуулсаар байна.

-Энэ бүхнийг танай намынхан шалгажээ?

-Бид нэг л өдер энэ компанийн ажилтай танилцсан. Цаашид гүнзгийрүүлэн шалгах шаардлагатай зүйл их байна. Аудитын шалгалт оруулах хэрэгтэй байна. Хувьцаа эзэмшигч иргэд төлөөллөө оруулах хэрэгтэй байна. Тэгэхгүй бол ард түмний баялаг үрэгдээд дууслаа.

Таван толгойг МИАТ болгомооргүй байна шүү дээ. Тэнд ямарч хяналт алга, хэсэг хүмүүс дур зоргоороо аашилж байна. Таван толгойд олон тэрбум төгрөгийн бараа шахдаг сураг гарч байна. Нүүрсээ гаргаж чадахгүй экспортоо зогсоосон асуудал бий. Нөхцөл байдал үнэхээр хүнд байна.

"Эрдэнэс Таван толгой" компанийн ТУЗ-д хувьцаа авсан иргэдийн төлөөлөл алга. Аж ахуйн нэгжүүдийн хяналт алга. Яамдын Төрийн нарийн бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч нар, газар хэлтсийн дарга нар, үндсэндээ улстөрчид тэр компанийг удирдаж байна. Удирдлагын түвшинд алдаатай ажил их байна. Энэ алдаа завхралын нэг нь "Говь повер" компанийн тендрийн асуудал байлаа.

-Тэр ер нь ямар учиртай тендер юм бэ?

-23 настай охин нэг сая төгрөгийн компанийг худалдаж аваад оройдоо л нэг тэрбумын орлоготой болгосон байгаа юм. Ингээд долоо хоногийн дараа энэ компани 17 тэрбум 700 сая төгрөгийн тендер авсан. Энэ нь "Эрдэнэс Таван толгой" компаниас зарласан Цагаанхадан дахь гаалийн хяналтын бүсийн үйлчилгээ үзүүлэгчийг сонгон шалгаруулах тендер байсан.

Энд “Говьповер" компани шалгарснаар Таван толгой уурхайгаас олборлож байгаа нүүрсийг Цагаанхад дахь гаалийн баталгаат талбайд буулгах эрхтэй болж байна. Үүнийхээ төлөө 17 тэрбум төгрөгийн орлого олж байна гэсэн үг.

Тэгээд ч “Говьповер" ийм уул уурхайн чиглэлийнх биш барилгын засал чимэглэлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зорилгоор байгуулагдсан компани юм билээ. Нөгөө талаар 17 тэрбумын энэ тендер Таван толгойн уурхайд бараг хэрэггүй зохиомол тендер байхгүй юу.

Таван толгой компани өөрөө бие дааж, нүүрсээ тээвэрлэх бүрэн боломжтой. Гэтэл тэр боломжийг өөрсдөд нь өгөлгүй, хөндлөнгийн нэг компани оруулж ирээд гаалийн тээвэр зууч хийлгэхээр шал дэмий 17 тэрбум төгрөг олгосон байгаа юм.

-Компанийн захирал 23 настай Г.Уянга нь Ерөнхий сайдын дүү гэл үү?

-Тийм. Гэрэлхүүгийн Уянга гэдэг 23 настай охины компани. Тэр охин Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийн зээ дүү. Таван толгой компанийн ТУЗ-ийн дарга нь Г.Уянгын нөхөр Дэнзэн буюу манай  Н.Алтанхуягийн хүргэн. Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дэд дарга, Төрийн банкны ТУЗ-ийн гишүүн гэж байгаа. Энэ нөхөр бүх зүйлийг зохион байгуулж, эхнэрээ тендерт ялуулж байна.

Хүргэнийхээ компанийг тендерт ялуулж, асуудал шийдэгдэнгүүт Таван толгойн нүүрсийг экспортолж эхэллээ.

Хамгийн гол нь энэ тендерийг зохицуултлаа Таван толгойн нүүрсний экспортыг зогсоосон юм шиг байна. Хүргэнийхээ компанийг тендерт ялуулж, асуудал шийдэгдэнгүүт Таван толгойн нүүрсийг экспортолж эхэллээ шүү дээ. Энэ бол туйлын ноцтой зүйл.

-Тэгэхээр Таван толгойн нүүрсний экспорт "Чалко"-гоос болж зогсоогүй хэрэг үү?

-Хэрэв "Чадко"-гоос болсон л юм бол гэрээгээ өөрчилж байж нүүрсээ экспортлох ёстой биздээ. Гэтэл "Чалко"-гийн гэрээнд өөрчлөлт оруулалгүй, хуучин гэрээнийхээ дагуу, биржийн тогтсон үнэ ханшаараа нүүрсээ нийлүүлээд эхэллээ.

Нэгэнт "Чалко"-той хийсэн гэрээгээ өөрчилж, ямар нэг үр дүн гаргахгүй байсан юм бол яах гэж экспортоо зогсоож, бөөн алдагдалд оруулсан юм. Эндээс харахад нүүрсний экспорт зогссон асуудал энэ тендертэй холбоотой байх үндэслэлтэй гэсэн таамаг төрж байгаа.

Гэхдээ хууль хяналтын байгууллагынхан нь шалгах биз дээ. Ямар ч байсан бид баримтыг нь гаргаад өглөө.

-Та нар тендертэй холбоотой баримтыг хэзээ олсон байв. Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг анх хэлэлцэх үед мэдээгүй байсан юм уу?

-Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг тавихаас өмнө Таван толгойтой холбоотой будлиан үүсч байна гэдгийг мэдээд, мэдээллийг нь цуглуулж эхэлсэн. Манай намынхныг энэ асуудлын мөрөөр ороод ирэнгүүт УБЕГ хуурамч бичиг цаас үйлдэж, Г.Уянгыг Ч.Уянга болгон өөрчилсөн байсан. Энэ бүгдийг бид Ерөнхийлөгчид танилцуулсан.

Тагнуулын ерөнхий газар, Авлигатай тэмцэх газарт ч танилцуулсан. Хууль зүйн сайдад бүх материалаа өгсөн. Одоо тэд шалгах ёстой. Монголын ард түмэнд өгсөн баялгийг эзэнгүйдүүлж, дарга нар тонон дээрэмдэж байна. Үүнд улстөрчид манлайлан оролцож байна.

-Эрдэнэс Таван толгойн захирал Я.Батсуурь тэр тендерт нь гарын үсэг зурчихсан, УБЕГ-ынхан хуурамч бичиг баримт үйлдчихсэн гээд асуудалд орох нь ээ?

-Хууль хяналтын байгууллагынхан шалгана биз дээ. Мэдээж хэрэг Я.Батсуурь “Говь повер” компанид 17 тэрбум төгрөгийн тендер олгох гэрээнд гарын үсэг зурсан байгаа. Хуурамч бичиг баримт үйлдэх асуудал бол гэмт хэрэг.

Тийм учраас ямар хариуцлага яригдах нь тодорхой байх. Ерөнхий сайдын ах, дүү хамаатан садангууд бөөнөөрөө нийлж, улсад их хэмжээний хохирол учрууллаа. Үүнийг нэлээд том хүрээнд шалгах ёстой.

-Тэгэхээр энэ тендерийн асуудлыг хууль хяналтынхан шалгасны дараа Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай дахиад яригдах уу?

-Мэдээж Ашиг сонирхлыг зохицуулах, Авлигын тухай хуулийн зөрчлүүд энд бий. Тийм учраас холбогдох хяналтын байгууллагууд дүгнэлт гаргана биз. Үүнийг л хүлээж байна.

-Дүүгийнхээ нэр дээр компани байгуулж авсан тэр тендерийн мөнгө Ерөнхий сайдын халаасанд орж байна гэсэн үг үү?

-Мэдэхгүй. Шалгадаг газар нь шалгаж тогтооно биз. Бид зарчим нь буруу байна гэдгийг гаргаж тавьж байна.

-Таван толгойг улс төрийнхний том хүрээнд шалгах ёстой гэлээ. Ямар бүлэглэл энд голчлон тоглож байгаа бол?

-Увсын бүлэглэл, "Алтангадас"-ын бүлэглэл байна даа. Тэдний найз нөхөд, ах дүү, үр хүүхдүүд нь бүх түвшинд ажилд орсон байна.

-Нэрийг нь зарлаач?

-Та нар өөрсдөө сайн сурвалжилж олох хэрэгтэй.

-Таван толгойн асуудлыг танай намын Засгийн газрын үед яагаад нэг мөр болгочихож чадаагүй юм бэ?

-Өмнөх Засгийн газрын үед иргэдэд хувьцаагаа олгоод, аж ахуй нэгжүүдэд хувьцаагаа арилжсан шүү дээ. Хараат бус ТУЗ-ийг байгуулсан.

Урт хугацааны гэрээгээ байгуулаад, экспортоо хийж, манайх түүхэндээ анх удаа 21 сая тонн нүүрс гаргасан шүү дээ. Үүгээрээ Хятадын нэг номерийн нүүрс нийлүүлэгч болж хувирсан. Үүний үр дүнд эдийн засаг 17 хувиар өссөн байдаг.

-Энэ бол зүгээр хөөсрөл байсан гэж одоо тайлбарлаад байгаа...

-Яалаа гэж дээ. Хичнээн олон барилга баригдав. Хичнээн хөрөнгө оруулалт манайд орж ирэв. Гадны хөрөнгө оруулалтын хэмжээ жилд 11 тэрбум төгрөг хүрч байсан юм шүү дээ. Гэтэл өнөөдөр эхний улирлын мэдээ авч үзлээ. 60, 80 сая ам.долларын гадаад хөрөнгө оруулалт орж ирсэн байна.

Монголын ард түмэнд өгсөн баялгийг эзэнгүйдүүлж, дарга нар тонон дээрэмдэж байна.

Тэр 11 тэрбум ам.долларын гадаад хөрөнгө оруулалт Монголд орж ирээд бүтээн байгуулалт, дэд бүтэц болсон байна. Үүнийг дагаад ажлын байр бий болж, иргэдийн амьжиргаа дээшилсэн байхгүй юу. Монгол залуучууд Солонгос явахаа байчихсан байлаа.

Баруунд сургууль төгссөн залуус Монгол руу буцах нүүдэл хийх гэж байсан. Барилгын туслах ажилтан өдрийн 20, 30 мянган өгье гээд ч олдохоо байсан. Ажил хийе гэсэн хүнд ажил шиг элбэг зүйл байгаагүй. Гэтэл өнөөдөр Замын-Үүд дээр очоод хар.

Тэнд багтаж ядаж байсан ачаа тээвэр алга болж, эл хуль болсон байна. Өмнөговийн уул уурхайн орд газрууд зогссон байна. Гэтэл энэ Засгийн газар ажил авснаас хойш эдийн засгийн бүх үзүүлэлт уналаа.

Өнөөдөр автомашин зарагдахаа байсан байна. Хувцас борлохоо байжээ. Үүнийг газар дээр нь очоод үз, сурвалжил. Ам.доллар 1440 болж байна шүү дээ.